Su sondajı, zeminin jeolojik yapısına uygun olarak havalı ya da çamur dolaşımı ile yapılan kuyu açma çalışmasıdır. Kuyu açılma işlemi yapıldıktan sonra, açılan kuyunun hidrolojik özelliklerine uygun olacak şekilde projelendirme yapılır. Özel sondaj boruları ile kuyunun kılıf borulaması yapılır.
Su sondajının mantığı; yeraltının belirli bir derinliğinde yer alan suya ulaşmak ve bunu pompa ile çekmek suretiyle işlem yapılmasıdır. Yapılacak su çekim işleminde, kuyunun yıkılmaması önemlidir. Bunun için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Kuyunun kaliteli düzeyi, kullanılan boru çapı, borunun cinsi, projenin uygunluğu, çakıl zarfının kalınlığı ve uygulanan su sondajı tekniklerine göre değişmektedir.
YER ALTI SUYU SONDAJLARI
Çeşitli amaçlar için yapılan su sondajlarının pek çok türü olmasına rağmen, genel olarak su sondajlarını üretim ve araştırma sondajları olarak iki gruba ayırabiliriz. Üretim sondajlarının amacı, yeraltındaki suyu yeryüzeyine çıkarmaktır.Araştırma sondajlarının amacı ise, yeraltında suyun olup olmadığını, varsa özelliklerinin neler olduğunu, kabaca saptamaktır.
Sondajcılıkta amaca ulaşabilmek için jeolojinin bilinmesi gerekir. Ayrıca su veren tabakaların özellikleri çok iyi belirlenmelidir. Jeolojik bilgiler sayesinde açılacak kuyunun derinliği, çapı, kullanılacak sondaj yöntemleri (havalı,rotary-çamurlu) ve matkap cinsleri çok iyi bir şekilde belirlenebilecektir..
A - Zemin Ortamda Rotary-Çamurlu Su Sondajları
Gevşek ve akıcı zeminler olarak adlandırılan nebati toprak, kil, kum, çakıl tipi malzemeler sondaj sırasında dökülme ve çökme yapabildiklerinden dolayı bu tip malzemelerden oluşan zeminlerde rotary-çamurlu sondaj yöntemi uygulanmaktadır.
Bozuk formasyonlarda su sirkülasyonunun (dolaşım) sakıncalarını ortadan kaldırmak üzere sirkülasyon maddesine sudan fazla bir yoğunluk ve viskozite ve ayrıca jel kuvveti sağlamak üzere çeşitli katkı maddesi ilavesi ile meydana getirilen çamura "sondaj çamuru" denir.Bu katkı maddelerinin suda uzunca bir süre süspansiyon halinde kalabilmeleri gereklidir.Bunu sağlamak üzere, kil ve bentonit cinsinden maddeler kullanılmaktadır.
Yoğunluğu ve viskoziteyi etkilemek üzere diğer bazı maddeler de katılabilmektedir.
Kesici ve öğütücü bir matkabı döndürmek suretiyle zemin içinde kırılan parçalar sondaj çamuru vasıtası ile dışarı atılarak meydana gelen boşluk içersinde ilerlenilerek zemin delinir. Makinanın pompası vasıtası ile havuzdan emilen su veya sondaj çamuru ,motordan aldığı dönme hareketini matkaba ileten ve delme takımı (sondaj takımı) adı verilen, boruların içinden geçerek delme takımı ile kuyu cidarı arasındaki boşluktan yükselip zemine çıkar.
B-Kaya Ortamda Havalı Su Sondajları
Kalkerli ve bazı magmatik formasyonlarda fazlaca yarık ve çatlak bulunan hallerde sondaj dolaşım çamuru bu çatlaklardan kaçar ve normal dolaşım sağlanmaz.Bu gibi hallerde çamurlu sondaj ekonomik olmayacağından basınçlı havalı sondaj kullanılır.
Havalı sondajlarda delinecek formasyon yıkılmaya müsait olmayacak,formasyon kil gibi yapışkan maddeler içermeyecek ve formasyon içerisindeki nem veya su miktarı kesintilerin dışarı atılmasına engel olmayacaktır. Havalı sondajlarda sondaj sıvısı yerine basınçlı hava kullanılır.
Çamur ve hava kullanabilecek şekilde dizayn edilen havalı su sondaj makinaları, rutubetsiz, kuru veya sirkülasyon temin edilemeyecek kadar çatlaklı kalker formasyonları için kullanışlıdır.Yani temizleme işleminin hava ile yapıldığı bir döner sondaj yöntemidir.Havalı sondaj yönteminde çamur pompasının yerine kompresör görev üstlenmiştir.
